Sohbet | Hayata İsyan
Cinsiyet
Ülkemiz bağcılık için en uygun iklim şartlarına sahiptir. Bu nedenle
asma yetiştiriciliği yüzyıllardan beri yapılmaktadır.
Asma hemen her toprakta yetişir. Az sulamayla yetinmesi, yamaç arazileri
de değerlendirmesi tercih edilmesini sağlamıştır. Ayrıca üzümün birçok
değerlendirme şeklinin olması da dünya üzerinde en fazla üretilen meyve
olmasına yol açmıştır.
Bağ yetiştiren ülkeler içinde Türkiye 1999 yılı verilerine göre 560.000
ha bağ alanı ile dördüncü, 3.650.000 ton yaş üzüm üretimi ile de beşinci
sırada yer almıştır. Üzüm üretiminin tüm meyve üretimimiz içindeki payı
%30.7'dir.
Üzüm sofralık, şaraplık, kurutmalık olarak üç şekilde değerlendirilir.
Bunun yanında pekmez, pestil, köfter, sucuk, ezme gibi değerlendirme
yolları da vardır.
Ülkemizde üretilen üzümün 2.235.000 tonu çekirdekli, 1.365.000 tonu
çekirdeksizdir. Toplam üretimin %35.4'ü sofralık, %41.7'si kurutmalık,
%5.5'i şaraplık olarak , %8.8'i çeşitli gıda ürünleri elde etmek
amacıyla kullanılmaktadır.
Ülkemizde yer alan 9 tarım bölgesi içinde hem alan, hem de üretim
yönünden Ege Bölgesi birinci sırada gelmektedir. Sadece bu bölgemiz bağ
alanlarının %28.5'ine, üzüm üretiminin % 45.6'sına sahiptir. Modern
bağcılık tekniği sayesinde dekara ortalama verim 1.000 kg'ın üzerine
çıkmıştır. Son yıllarda tesis edilen bağlarda telli terbiye sistemleri
kullanılmaktadır. Bölgede kurutmalık üzüm yetiştiriciliği yapılmakta
olup, %90 oranında yuvarlak çekirdeksiz üzüm çeşidi üretilmektedir.
Bağ alanı ve üretim açısından ikinci sırada gelen Akdeniz Bölgesi
erkenci üzüm yetiştiriciliği açısından önemlidir.Örtü altı bağ
yetiştiriciliği son yıllarda artmıştır. Yalova İncisi ve Trakya İlkeren
çeşitleri ile artık Mayıs ayı sonunda ilk turfanda ürün
alınabilmektedir. Akdeniz Bölgesi'nde yayla bağcılığı konusunda da
gelişmeler vardır.
Marmara Bölgesi'nin Trakya kesiminde şaraplık, Anadolu tarafında ise
orta mevsim ve geç mevsimde olgunlaşan sofralık üzüm çeşitleri
yetiştirilmektedir. Tekirdağ ve Edirne'de şaraplık üzüm üretimi çok
yaygındır, ürünleri ise Tekel ve özel sektöre ait şarap fabrikalarında
değerlendirilmektedir.
Ülkemizin diğer bölgelerinde de standart üzüm çeşitlerine ait bağlar
bulunmaktadır. Güney Doğu Anadolu Projesi (GAP)'nin tamamlanması ile
çalışmaya başlanmasından sonra Güney Doğu Anadolu Bölgemizde bağcılık
daha önemli hale gelecektir.
Bağcılıkta filokseranın tahribatı nedeniyle aşılı-köklü fidan kullanmak
zorunlu olmaktadır. 1998 yılı verilerine göre bir yılda üretilen fidan
sayısı 2.7 milyonu aşılı, 1.25 milyonu aşısız Amerikan asma fidanı olmak
üzere 4 milyon adettir. Bu rakamın yoğun tarım dallarından olan
bağcılığın geliştirilmesi için artırılması gerekmektedir.
Türkiye bağlarının %80'i goble ya da mahalli terbiye sistemlerine göre
kurulmuş bağlardır. Yüksek terbiye sistemleri daha çok Ege Bölgesi'nde
yoğunlaşmıştır. Türkiye genelinde son yıllarda tesis edilen bağlarda
telli terbiye sistemleri kullanılmaya başlanmıştır.
Bağcılık özel bilgi ve beceri isteyen tarım koludur. Bakım işlerinin
zamanında uygulanması çok önemlidir. Hastalık ve zararlılarla mücadele
mutlaka yapılmalıdır. Ancak zamansız ve gereksiz ilaç kullanımı doğal
dengeyi bozar, insan sağlığına zarar verir, üründe kalite ve verim
kayıplarına yol açar. Yanlış yapılan ilaçlı mücadele sonucu kuru üzüm ve
şarap ihracatında, ayrıca yurt içi tüketimde, meyvedeki ilaç
kalıntıları nedeniyle sıkıntı yaşanacaktır.
Ülkemizde üzümler çeşit ve ekolojiye göre Haziran başı ile Kasım ayı
sonuna kadar olan periyotta hasat edilmektedir. Hasat zamanı ve şekli
çeşidin sofralık, şaraplık ya da kurutmalık oluşuna göre değişir. Pazar
isteklerine, tatlanma durumuna, salkım sapı ve iskeletinin rengine göre
hasada başlanır. Ambalajlama özellikle sofralık üzümlerde önem taşır.
Standartlara uyulmalıdır. Ülkemizde yıllık ortalama 5.000 ton civarında
üzüm soğuk hava depolarında depolanmaktadır. Üretilen yaş üzümün 1/3'ü
kurutmalık olarak değerlendirilmektedir. Ülkemiz bu yönden dünyada ilk
sırada yer almaktadır.
Ülkemiz Uluslararası piyasada çekirdeksiz kuru üzüm ticaretiyle
tanınmaktadır. Üzüm ihracatının %87 ila 91'i kuru üzümden oluşur.
Sofralık üzüm ihracatımızın oranı %3.3'tür. Erkenci üzüm çeşitlerinin
yaygınlaşmasıyla bu rakamın artması beklenmektedir.
Türkiye bağlarının büyük bölümünde (%80), mekanizasyona elverişli
olmayan terbiye şekli kullanılmaktadır. Oysa insan iş gücünün azalması
mekanizasyonun artması gerekmektedir. Bunun için geleneksel terbiye
şekli olan Goble vb. sistemlerden hızla yüksek telli sistem bağcılığa
geçilmelidir.
Bağcılık gelir açısından önemli tarım kollarından biridir. Tabii olarak
bu sektörü üzüm üreten işletmeler oluşturmaktadır. Bu işletmelerden 2,5
milyon kişi gelir sağlamaktadır. Ülkemizde bağcılık genellikle küçük
işletmelerde yapılmaktadır. Küçük alanlarda yapılan bağcılık büyük
alanlar üzerinde yapılırsa karlılık artar.
Dünya şarap üretiminde ve ticaretinde Türkiye'nin payı % 0.11 ile son
derece küçüktür. İhraç edilen şaraplar çok az miktarda şişelenmiş
olarak, daha büyük miktarda ise dökme olarak satılmaktadır.
Üzümün diğer değerlendirme ürünleri pekmez, sucuk, reçel, köfter,
bastık, samsa, pestil vb. iç pazarda tüketilmektedir.
Bağcılık dünyanın en uygun iklim kuşağında yer alan ülkemiz için
vazgeçilmez tarım kollarından biridir. Ülkemiz bağcılığını geliştirmek
için modern bağcılık tekniklerini kullanmak, üretim-pazarlama zincirini
sağlamak gerekmektedir.
1.2. Bölgelere Göre Standart Üzüm Çeşitleri
MARMARA BÖLGESİ
Sofralık Çeşitler
Amasya Beyazı, Alphonse Lavallée, Alpehlivan, Cardinal, Çavuş,
Değirmendere Siyahı, Erenköy Beyazı, Edincik Karası, Hafızali,
Hacıbalbal, Hacıoğlu Siyahı, Hamburg Misketi, İtalia, Kozak Beyazı,
Kozak Siyahı, Muscat Reine des Vignes, Müşküle, Razakı.
Şaraplık ve Şıralık Çeşitler
Adakarası, Beylerce, Clairette, Cinsaut, Gamay, Karalahana, Karasakız,
Papazkarası, Pinot Chardonnay, Pinot noir, Riesling, Semillon, Vasilaki,
Yapıncak.
EGE BÖLGESİ
Sofralık Çeşitler
Alphonse Lavallée, Cardinal, Hamburg Misketi, İtalia, Kozak Beyazı,
Kozak Siyahı, Muscat Reine des Vignes, Razakı, Osmancık, Pek, Pembe
Çekirdeksiz, Pembe Gemre, Perlette, Sultani Çekirdeksiz, Yuvarlak
Çekirdeksiz.
Şaraplık ve Şıralık Çeşitler
Alicante Bouschet, Cabernet Sauvignon, Carignane, Çalkarası, Merlot,
Semillon.
Kurutmalık Çeşitler
Sultani Çekirdeksiz, Yuvarlak Çekirdeksiz.
KARADENİZ BÖLGESİ
Sofralık Çeşitler
Çavuş, Hafızali, Hamburg Misketi, Kömüş Memesi.
Şaraplık ve Şıralık Çeşitler
Boğazkere, İzabella, Narince, Öküzgözü.
İÇ ANADOLU BÖLGESİ
Sofralık Çeşitler
Alphonse Lavallée, Çavuş, Hafızali, Hamburg Misketi, Muscat Reine des
Vignes, İtalia, Razakı, Gül Üzümü, kadın Parmağı, Parmak.
Şaraplık ve Şıralık Çeşitler
Akdimrit, Emir, Hasandede, Kalecik Karası, Karadimrit, Papazkarası.
Kurutmalık Çeşitler
Akdimrit, Karadimrit, Besni.
AKDENİZ BÖLGESİ
Sofralık Çeşitler
Alphonse Lavallée, Muscat Reine des Vignes, İtalia, Razakı, Adakarası,
Cardinal, Hönüsü, Işıklı, Pance Page Rankingécose, Perlette, Perle de
Csaba, Tarsus Beyazı, Yıldız.
Şaraplık ve Şıralık Çeşitler
Burdur Dimriti, Dökülgen, Kabarcık, Sergi Karası.
GÜNEYDOĞU ANADOLU BÖLGESİ
Sofralık Çeşitler
Ağ besni, Dımışkı, Hönüsü, Tahannebi.
Şaraplık ve Şıralık Çeşitler
Boğazkere, Dökülgen, Horozkarası, Kabarcık, Öküzgözü, Rumi, Sergi
karası.
Kurutmalık Çeşitler
Besni
DOĞU ANADOLU BÖLGESİ
Sofralık Çeşitler
Karaerik, Tahannebi, Şilfoni.
Şaraplık ve Şıralık Çeşitler
Boğazkere, Kabarcık, Narince, Öküzgözü.
Kurutmalık Çeşitler
Besni
1.3. Bazı Standart Üzüm Çeşitlerinin Tanıtımı
ÇAVUŞ :Türkiye'nin her yerinde rastlanmakla beraber daha ziyade Marmara
Bölgesinde ve Bozcaada'da geniş olarak yetiştirilmekte olan erkenci
sofralık bir çeşittir. Tanesinin gevrek sulu ve hoş aromalı olması,
çekirdeklerinin kolay ezilmesi nedeniyle çok sevilen bir çeşittir. Tek
kusuru fizyolojik dişi çiçekli olması ve dölleyici bir çeşide ihtiyaç
göstermesidir. Kara sakız, Hacıbalbal ve Hamburg Misketi çeşitleri
dölleyici olarak kullanılmaktadır. Omcalar kuvvetli gelişir, iri taneli,
verimli bir çeşittir. Kısa budanır. İnce kabuklu ve beyaz renklidir.
HAFIZALİ: Trakya Bölgesinin en yaygın sofralık beyaz çeşididir.Balkan
ülkeleri ve İtalya'da çok yetiştirilir. Omcaları iyi gelişir ve
verimlidir. Kısa veya karışık budanır. Orta Anadolu'da da iyi sonuç
vermektedir. Orta kalın kabuklu ve beyaz renklidir.
MÜŞKÜLE: İznik ve Geyve civarında yetiştirilen son turfanda sofralık bir
çeşittir. Omcaları kuvvetli gelişir. Kordon şeklinde terbiye
edildiğinde iyi ve kaliteli ürün alınmaktadır. Kısa budanır. Omcaların
üzerinde bekletilerek veya soğuk hava depolarında muhafaza edilerek
pazar süresi uzatılmaktadır. İhraçlık çeşitlerimizden biridir. Kalın
kabuklu ve beyaz renklidir.
RAZAKI :
Ülkemizin hemen hemen her bağ bölgesinde Razakı adıyla bilinen
gösterişli, yol ve muhafazaya uygun bir sofralık çeşittir. Verimli bir
çeşit olup karışık budanır. İnce kabuklu ve beyaz renklidir.
TARSUS BEYAZI :Adana ve Mersin civarında geniş olarak üretilen, piyasaya
erken çıkan yerli üzümdür. Omcaların gelişmesi ve verimi iyidir. Kısa
budanır. Biraz bekletilince tanelenme yapar. Bu özelliği sofralık
karakterini olumsuz yönde etkilemektedir. Erkenci olması nedeniyle bir
miktar ihraç edilmektedir. Kalın kabuklu ve beyaz renklidir.
TAHANNEBİ:Güneydoğu'nun en erkenci çeşididir. Verimi ve gelişmesi
iyidir. Karışık budanır. Fizyolojik dişi çiçeklidir. Bu nedenle babalık
çeşide ihtiyaç gösterir. Kabarcık ve Sergi Karası dölleyici olarak
kullanılmaktadır. İnce kabuklu ve beyaz renklidir.
ALPHONSE LAVALLÉE :Koyu mor renkli, iri taneli, gösterişli, yola
dayanıklı, pazar değeri yüksek sofralık bir çeşittir. Kuvvetli ve
verimli taban topraklara uygundur. Kısa budanır. Kordon terbiye
sistemiyle iyi sonuç verir. Kalın kabuklu ve siyah-mor renklidir.
CARDİNAL :Çok iri taneli ve salkımlı erkenci sofralık bir çeşittir. Son
yıllarda Akdeniz, Ege ve Marmara Bölgelerinde süratle yayılmıştır.
Omcaları kuvvetli gelişir. Verimi çok iyidir. Kısa budanmalıdır. Kordon
terbiye sistemleri önerilir. Çiçekten önce somak seyreltmesi, kaliteyi
artırır. Sıcak yerlerde güneş yanığı, taban yerlerde tane çatlaması
görülebilir. Orta kalın kabuklu ve kırmızı renklidir.
YUVARLAK ÇEKİRDEKSİZ :Ege bölgesi bağlarının yarıdan fazlasını teşkil
eden çekirdeksiz üzümlerin %90'nı bu çeşit oluşturur. Çok kaliteli
kehribar sarısı renkte kuru üzüm elde edilir ve çoğu ihraç edilir.
Sofralık olarak değerlendirilen ve aranan bir çeşittir. Kendine has
karamelize bir lezzeti vardır. Çekirdeksiz olduğundan taneleri küçüktür
ve pazara ulaşıncaya kadar tanelenme yapar. Hormon uygulanması, bilezik
alma ve salkım seyreltmesi yapılarak tane irileştirilebilir. Uzun budama
gereklidir. İnce kabuklu ve beyaz renklidir.
DÖKÜLGEN :Güneydoğu Anadolu ve Akdeniz bölgelerinde yetiştirilen çok
verimli bir çeşittir. Orta kalitede sofra şarabı verir. Daha çok şıralık
olarak yetiştirilir. Karışık budanır. Güneydoğu da Hönüsü çeşidinin
dölleyicisi olarak kullanılmaktadır. Sek ve likör şarabı yapılır. Şarabı
altın sarısı renkte, kuru madde ve gliserince zengindir. Alkol derecesi
%11-13 arasında değişir. Genel asidi 4 gr/L. civarında olup, biraz
düşüktür. Kabarcık veya Hasandede şarabı ile karıştırılarak paçal da
yapılmaktadır. Orta kalın kabuklu ve beyaz renklidir.
EMİR :Nevşehir, Kırşehir, Kayseri ve Niğde çevresinde yetiştirilen, Orta
Anadolu'nun kaliteli şaraplık çeşididir. Sek şarabı yapılır. Alkol
derecesi %10-11 asidi 5-6 gr/L. civarındadır.Kuru madde ve pH' sı kalite
şaraplar için belirlenmiş sınırdadır. Omcaları iyi gelişir. Kısa veya
karışık budanan verimli bir çeşittir. Orta kalın kabuklu ve beyaz
renklidir. Kapadokya bölgesinin (Nevşehir, Kırşehir, Kayseri, Niğde )
suyu bol olan bir üzüm çeşididir. Adını hükümdarların özel şarabı
olmasından ötürü emirlerden almıştır. Özellikle Hititler ve Romalılar
döneminde büyük değer kazanan Emir üzümü bölgede geniş alanlara
yayılmıştır. Bazı dönemlerde bölgedeki şaraplık çeşitler yerine sofralık
üzüm çeşitlerini yerleştirmeye yönelik çalışmalar olmuş ise de,
bölgenin toprak yapısı ve ikliminin kaliteli sofralık üzüm yetiştirmeye
uygun olmaması nedeniyle başarısız olunmuştur. Son derece zarif bünyeli
ancak dolgun gövdeli şarap verir. Sek şarap yapımında kullanılır. Emir
üzümünden üretilen şaraplar yeşil sarı ya da açık sarı olur.Kapadokya
bölgesinin (Nevşehir, Kırşehir, Kayseri, Niğde ) suyu bol olan bir üzüm
çeşididir. Adını hükümdarların özel şarabı olmasından ötürü emirlerden
almıştır. Özellikle Hititler ve Romalılar döneminde büyük değer kazanan
Emir üzümü bölgede geniş alanlara yayılmıştır. Bazı dönemlerde bölgedeki
şaraplık çeşitler yerine sofralık üzüm çeşitlerini yerleştirmeye
yönelik çalışmalar olmuş ise de, bölgenin toprak yapısı ve ikliminin
kaliteli sofralık üzüm yetiştirmeye uygun olmaması nedeniyle başarısız
olunmuştur. Son derece zarif bünyeli ancak dolgun gövdeli şarap verir.
Sek şarap yapımında kullanılır. Emir üzümünden üretilen şaraplar yeşil
sarı ya da açık sarı olur.
NARİNCE : Tokat ve Amasya yöresinde bağların %80-90'nı bu çeşitten
kurulmuştur. Yerli çeşitlerimiz arasında en kaliteli sek ve dömisek
şarap yapılan çeşitlerden birisidir. Verimli bir çeşittir. Kısa veya
karışık budanır. Sek şarabın alkol derecesi %11-13 arasında, asidi 6-7
gr/L civarındadır. Sek şarapları gibi, dömisek şarapları da kimyasal
bileşim ve aroma maddeleri bakımından iyi ve kaliteli olmaktadır. Orta
kalın kabuklu ve beyaz renklidir.
İç kuzey Anadolu'da Tokat yöresinde üretilen bir beyaz üzüm çeşididir.
Karadeniz kıyısına yakın dağların güneyindeki yaylada yetişir.Bu bağlık
bölge Yeşilırmak boyunca devam eder. Burada genelde karasal iklim vardır
ve bağlar ortalama 500 m.yükseklikte bulunur. Narince adı, ince
kabuğundan kaynaklanıyor olabilir.Nefis bir aroması vardır. Dömisek
şaraplarda çok iyidir. Yıllandırmaya ve meşe fıçıda bekletmeye uygun
ender beyaz üzüm türlerinden biridir.
SEMİLLON ünyaca meşhur şaraplık bir çeşittir. Şarabında incir aroması
vardır. Sıcak yerde yetiştirilirse mükemmel kalitede tatlı şarap verir.
Yurdumuzda yaygın olarak Tekirdağ yöresinde yetiştirilmektedir. Sek
şarabı yapılmaktadır. Ege veya Güneydoğu Anadolu'da yetiştirildiğinde
kaliteli tatlı şarap verebilir. Erken olgunlaşan verimli bir çeşittir.
Kısa ve karışık budanır. Uzun budandığında daha fazla ürün almak
mümkündür. Şarabı dolgundur, oksidasyona kısmen dayanıklıdır ve 1-1,5
yılda şişeleme olgunluğu kazanır. Orta kalın kabuklu ve beyaz renklidir.
CABERNET SAUVİGNON : Çok kaliteli şaraplık bir çeşittir. Şaraplarında
karakteristik tat, buke, alkol-asit dengesi ve renk mükemmeldir.
Dünyanın en iyi kırmızı şaraplık çeşitlerinden birisidir. Tane tutumu
seyrek ve gayri mütecanis olduğundan verimi az ve gelişmesi orta bir
çeşittir. Karışık budama gerektirir, serin bölgelere iyi adapte olur.
Tekirdağ yöresine iyi uyabilir. Verimi az ve salkımları gayri mütecanis
olduğundan yurdumuzda arzu edilen düzeyde yetiştirilmemektedir. Kalın
kabuklu ve siyah renklidir.
KALECİK KARASI rta Anadolu, Ankara, Kalecik ve Kırıkkale dolaylarında
yetiştirilen çok kaliteli sek şarap yapılan bir çeşittir. Dolgun bukeli
ve dengeli şarap verir. Orta Anadolu'nun en kaliteli siyah şaraplık
çeşididir. Verimi iyidir ve karışık budanır. Şarabında %12-13 alkol, 5-7
gr/L. toplam asit ve 23-24 gr/L. şekersiz kuru madde vardır. Kalın
kabuklu ve siyah renklidir.
ÖKÜZGÖZÜ :Tek başına şarabının toplam asidi yüksek, alkolü az olmasına
rağmen, dolgun bukeli kaliteli ve kendine has aromalı şarap veren bir
çeşittir. Boğazkere çeşidinin şekeri daha yüksek olduğundan
Öküzgözü-Boğazkere 2:1 oranında paçal yapılmaktadır. Bu paçal şarabın
alkol derecesi %12-13, toplam asidi 5-6 gr/L. ve şekersiz kuru maddesi
22-24 gr/l. olup dengeli ve dolu bir yapıdadır. Karışık budanır, orta
verimliktedir. Orta kalın kabuklu ve siyah renklidir. Elazığ,
Malatya'nın Arapgir ilçesi ve Tunceli yörelerinde yetiştirilen bir
şaraplık üzümdür.Bu bölgenin tarihsel coğrafyasına bakıldığında birçok
köyün 20. yüzyıl başı ve Cumhuriyetin ilk yıllarına kadar Ermeniler
tarafından iskan edildiği görülür. Yoğun ermeni göçleri sonucu gerek
köylerin boşalması gerekse müslüman nüfusun şaraplık üzüme dinsel
nedenlerden dolayı uzak durması ve daha sonrasında bölgeden başta
İstanbul olmak üzere büyük şehirlere göç yaşanması sonucunda genç
nüfusun azalması gibi nedenlerle bu üzümün miktarında ve kalitesinde
ciddi gerilemeler olmuştur. Ancak son yıllarda bazı devlet ve özel
kuruluşların çabaları ve şaraplık üzümün katma değerinde meydana gelen
artış sonucu Öküzgözü'nün üretimi artmaya başlamıştır.
Öküzgözü üzümünün yetiştirildiği bölge yaklaşık 1000 metre yüksekliğnde
dağlarla çevrili bir bölgedir. Dağların arasından , dar ve uzun vadiler
oluşturarak akan ve daha sonra Fırat nehriyle birleşen dere ve çayların
yarattığı mikroklima sonucu bölgesel iklim yumuşaması olmakta ve bu
değerli üzümün yetişmesi için ideal koşullar oluşmaktadır. Ayrıca son
yıllarda bölgede inşa edilen barajların göllerinin ( Keban barajı ve
Karakaya barajı ) iklimi yumuşatması sayesinde bu üzümün yetişme alanı
genişlemiştir. Öküzgözü, etli ,sulu ve iri taneli bir üzümdür. Adı
,büyüklüğünden gelmektedir. Sofralık olarak da bölge halkı tarafından
değerlendirilmekte, ayrıca kurutulup satılmaktadır. Şarap yapımına son
derece uygun bir üzümdür. Ancak bu üzüm çoğunlukla yalnız olarak değil,
Boğazkere ile kupaj yapılarak şarap olmakta ve bu şaraplar piyasanın
genelde en aranan şarapları olmaktadır. Monosepaj olarak da
kullanılmakta ve vanilya,siyah frenk üzümü, böğürtlen , kiraz aromaları
hissedilen şaraplar üretmektedir. Yıllanmaya son derece uygun
şaraplardır. Önemli Öküzgözü şarabı markaları , Kulüp Öküzgözü, Kocabağ
Öküzgözü ( Kapadokya yöresinin bir üretici firması ), Turasan Öküzgözü,
Cankara Öküzgözü #8216;dür.
SERGİ KARASI :Gaziantep bölgesinin kırmızı şaraplık üzüm çeşididir.
Şarabı orta kalitede koyu kırmızı renkte ve alkol derecesi %11-14, genel
asidi 5 gr/L ve şekersiz kuru maddesi 28-29 gr/L civarındadır. Tanesi
fazladır. Eskitildiğinde iyi bir buke kazanır. Gelişmesi kuvvetli,
verimi iyidir. Karışık budanır. İri taneli ve gösterişli olduğundan
sofralık ve kurutmalık olarak da değerlendirilmektedir. Orta kalın
kabuklu ve siyah renklidir.
BESNİ:Güneydoğu'nun en önemli kurutmalık çeşitlerinden birisidir.
Omcalarının gelişmesi ve verimi çok iyidir. Sofralık olarak da
kullanılır. Karışık budanır. İnce kabuklu ve beyaz renklidir.
SULTANİ ÇEKİRDEKSİZ:Yuvarlak çekirdeksizle birlikte Ege Bölgesi
bağlarının yarıdan fazlasını oluşturan, dünyaca meşhur mükemmel kaliteli
kurutmalık bir çeşittir. Sofralık olarak da değerlendirilmektedir. Bu
durumda tanelerinin irileşmesi için hormon atılır, bilezik alınır ve
çilkim seyreltmesi yapılır. Tanelerin salkıma bağlantıları zayıf
olduğundan pazara ulaşıncaya kadar tanelenme yapar. Omcaları kuvvetli
gelişir. Bu yüzden budamada fazla göz bırakılmalıdır. Karışık budanır.
İnce kabuklu ve beyaz renklidir.Etli, az asitli çekirdeksiz beyaz
üzümdür.Aslında sofralık ve kurutmalık olarak tüketilir. Tadının ne
kadar güzel olduğu isminden bellidir.' Sultanların ağzına layık'
anlamındadır.Yetişme alanı Ege Bölgesi olup, Manisa ovası ve daha
güneyde Denizli'nin Çal platosu'dur. Sultaniye üzümü son yıllarda
Kapadokya'nın Emir üzümüyle kupe edilerek başarılı sonuçlar vermiştir.
Emir gibi yine İç Kuzey Anadolu Bölgesi'nin yerel üzümü olan Narince
üzümüyle de sonyıllarda karıştırılmakta ve oldukça başarılı sonuçlar
elde edilmektedir.Kavaklıdere'nin Sultaniye-sek ve Doluca'nın
Angora-Beyaz şarapları çok başarılı Sultaniye örnekleridir. Ayrıca
Kavaklıdere'nin Çankayave Doluca'nın Villa Doluca- Beyaz şaraplarında
Emir üzümüyle karıştırılarak kullanılır.Yoğun konsantre aromalı Sutaniye
özellikle tatlılarla,pastalarla ve meyvelerle soğutularak içilebilir.
Ayrıca iyi bir aperitif olabilir.
HAMBURG MİSKETİ.Hem sofralık hem de şaraplık olarak değerlendirilen
kokulu bir çeşittir. Yaygın olarak Marmara ve Orta Anadolu Bölgesi'nde
yetişir. Omcaları kuvvetli gelişir, verimi iyidir. Kısa veya karışık
budanır. Orta kalın kabuklu ve siyah renklidir
HASANDEDE:Ankara, Çorum ve Çankırı yöresinde yetiştirilen bir çeşittir.
Orta Anadolu'da yapılan beyaz şarapların çoğu bu çeşidin şarabıdır.
Tatlı doyumlu ve kendine özgü aromalı olması nedeniyle sofralık olarak
da kullanılır. Kısa budanır. Sek ve dömisek şarabı yapılır. Sek
şarapları sofra şarabı niteliğinde orta kalitededir. Alkol derecesi % 12
dolayında, toplam asidi beyaz şaraplar için gerekenden biraz düşüktür.
Orta kalın kabuklu ve beyaz renklidir.
İZABELLA:Karadeniz sahil kesiminde özellikle Samsun'dan Rize'ye kadar,
ağaçlara sarılmış olarak en fazla rastlanan bir çeşittir. Mantari
hastalıklara dayanıklıdır. Tane sıkıldığında içi bütün olarak fırlar.
Ekşi ve çilek kokulu bir üzümdür. Esas olarak şıralık olmasına rağmen
Karadeniz Bölgesinde sofralık olarak değerlendirilmektedir. Kalın
kabuklu ve siyah renklidir.
YALOVA İNCİSİ:Ege ve Akdeniz Bölgesi'nde yetiştirilen, ıslah çalışmaları
sonucu elde edilmiş yeni bir çeşittir.Sofralık olup, erkencidir.
Taneleri beyaz renkli, oval ve iridir. Kısa budanmalıdır.
ATA SARISI :Ege ve Akdeniz Bölgesi'nde yetiştirilen beyaz sofralık, çok
iri, yuvarlak taneli, kısa budama orta mevsimde olgunlaşan bir
çeşittir.Kısa budanmalıdır.
TRAKYA İLKEREN :
Siyah renkli, çekirdekli, erkenci, sofralık olarak tüketilen, örtü altı
yetiştiriciliğine uygun özellik gösteren, Marmara, Ege, Akdeniz
Bölgesi'nde yetiştirilen, yuvarlak ve orta büyüklükte taneleri olan bir
çeşittir
asma yetiştiriciliği yüzyıllardan beri yapılmaktadır.
Asma hemen her toprakta yetişir. Az sulamayla yetinmesi, yamaç arazileri
de değerlendirmesi tercih edilmesini sağlamıştır. Ayrıca üzümün birçok
değerlendirme şeklinin olması da dünya üzerinde en fazla üretilen meyve
olmasına yol açmıştır.
Bağ yetiştiren ülkeler içinde Türkiye 1999 yılı verilerine göre 560.000
ha bağ alanı ile dördüncü, 3.650.000 ton yaş üzüm üretimi ile de beşinci
sırada yer almıştır. Üzüm üretiminin tüm meyve üretimimiz içindeki payı
%30.7'dir.
Üzüm sofralık, şaraplık, kurutmalık olarak üç şekilde değerlendirilir.
Bunun yanında pekmez, pestil, köfter, sucuk, ezme gibi değerlendirme
yolları da vardır.
Ülkemizde üretilen üzümün 2.235.000 tonu çekirdekli, 1.365.000 tonu
çekirdeksizdir. Toplam üretimin %35.4'ü sofralık, %41.7'si kurutmalık,
%5.5'i şaraplık olarak , %8.8'i çeşitli gıda ürünleri elde etmek
amacıyla kullanılmaktadır.
Ülkemizde yer alan 9 tarım bölgesi içinde hem alan, hem de üretim
yönünden Ege Bölgesi birinci sırada gelmektedir. Sadece bu bölgemiz bağ
alanlarının %28.5'ine, üzüm üretiminin % 45.6'sına sahiptir. Modern
bağcılık tekniği sayesinde dekara ortalama verim 1.000 kg'ın üzerine
çıkmıştır. Son yıllarda tesis edilen bağlarda telli terbiye sistemleri
kullanılmaktadır. Bölgede kurutmalık üzüm yetiştiriciliği yapılmakta
olup, %90 oranında yuvarlak çekirdeksiz üzüm çeşidi üretilmektedir.
Bağ alanı ve üretim açısından ikinci sırada gelen Akdeniz Bölgesi
erkenci üzüm yetiştiriciliği açısından önemlidir.Örtü altı bağ
yetiştiriciliği son yıllarda artmıştır. Yalova İncisi ve Trakya İlkeren
çeşitleri ile artık Mayıs ayı sonunda ilk turfanda ürün
alınabilmektedir. Akdeniz Bölgesi'nde yayla bağcılığı konusunda da
gelişmeler vardır.
Marmara Bölgesi'nin Trakya kesiminde şaraplık, Anadolu tarafında ise
orta mevsim ve geç mevsimde olgunlaşan sofralık üzüm çeşitleri
yetiştirilmektedir. Tekirdağ ve Edirne'de şaraplık üzüm üretimi çok
yaygındır, ürünleri ise Tekel ve özel sektöre ait şarap fabrikalarında
değerlendirilmektedir.
Ülkemizin diğer bölgelerinde de standart üzüm çeşitlerine ait bağlar
bulunmaktadır. Güney Doğu Anadolu Projesi (GAP)'nin tamamlanması ile
çalışmaya başlanmasından sonra Güney Doğu Anadolu Bölgemizde bağcılık
daha önemli hale gelecektir.
Bağcılıkta filokseranın tahribatı nedeniyle aşılı-köklü fidan kullanmak
zorunlu olmaktadır. 1998 yılı verilerine göre bir yılda üretilen fidan
sayısı 2.7 milyonu aşılı, 1.25 milyonu aşısız Amerikan asma fidanı olmak
üzere 4 milyon adettir. Bu rakamın yoğun tarım dallarından olan
bağcılığın geliştirilmesi için artırılması gerekmektedir.
Türkiye bağlarının %80'i goble ya da mahalli terbiye sistemlerine göre
kurulmuş bağlardır. Yüksek terbiye sistemleri daha çok Ege Bölgesi'nde
yoğunlaşmıştır. Türkiye genelinde son yıllarda tesis edilen bağlarda
telli terbiye sistemleri kullanılmaya başlanmıştır.
Bağcılık özel bilgi ve beceri isteyen tarım koludur. Bakım işlerinin
zamanında uygulanması çok önemlidir. Hastalık ve zararlılarla mücadele
mutlaka yapılmalıdır. Ancak zamansız ve gereksiz ilaç kullanımı doğal
dengeyi bozar, insan sağlığına zarar verir, üründe kalite ve verim
kayıplarına yol açar. Yanlış yapılan ilaçlı mücadele sonucu kuru üzüm ve
şarap ihracatında, ayrıca yurt içi tüketimde, meyvedeki ilaç
kalıntıları nedeniyle sıkıntı yaşanacaktır.
Ülkemizde üzümler çeşit ve ekolojiye göre Haziran başı ile Kasım ayı
sonuna kadar olan periyotta hasat edilmektedir. Hasat zamanı ve şekli
çeşidin sofralık, şaraplık ya da kurutmalık oluşuna göre değişir. Pazar
isteklerine, tatlanma durumuna, salkım sapı ve iskeletinin rengine göre
hasada başlanır. Ambalajlama özellikle sofralık üzümlerde önem taşır.
Standartlara uyulmalıdır. Ülkemizde yıllık ortalama 5.000 ton civarında
üzüm soğuk hava depolarında depolanmaktadır. Üretilen yaş üzümün 1/3'ü
kurutmalık olarak değerlendirilmektedir. Ülkemiz bu yönden dünyada ilk
sırada yer almaktadır.
Ülkemiz Uluslararası piyasada çekirdeksiz kuru üzüm ticaretiyle
tanınmaktadır. Üzüm ihracatının %87 ila 91'i kuru üzümden oluşur.
Sofralık üzüm ihracatımızın oranı %3.3'tür. Erkenci üzüm çeşitlerinin
yaygınlaşmasıyla bu rakamın artması beklenmektedir.
Türkiye bağlarının büyük bölümünde (%80), mekanizasyona elverişli
olmayan terbiye şekli kullanılmaktadır. Oysa insan iş gücünün azalması
mekanizasyonun artması gerekmektedir. Bunun için geleneksel terbiye
şekli olan Goble vb. sistemlerden hızla yüksek telli sistem bağcılığa
geçilmelidir.
Bağcılık gelir açısından önemli tarım kollarından biridir. Tabii olarak
bu sektörü üzüm üreten işletmeler oluşturmaktadır. Bu işletmelerden 2,5
milyon kişi gelir sağlamaktadır. Ülkemizde bağcılık genellikle küçük
işletmelerde yapılmaktadır. Küçük alanlarda yapılan bağcılık büyük
alanlar üzerinde yapılırsa karlılık artar.
Dünya şarap üretiminde ve ticaretinde Türkiye'nin payı % 0.11 ile son
derece küçüktür. İhraç edilen şaraplar çok az miktarda şişelenmiş
olarak, daha büyük miktarda ise dökme olarak satılmaktadır.
Üzümün diğer değerlendirme ürünleri pekmez, sucuk, reçel, köfter,
bastık, samsa, pestil vb. iç pazarda tüketilmektedir.
Bağcılık dünyanın en uygun iklim kuşağında yer alan ülkemiz için
vazgeçilmez tarım kollarından biridir. Ülkemiz bağcılığını geliştirmek
için modern bağcılık tekniklerini kullanmak, üretim-pazarlama zincirini
sağlamak gerekmektedir.
1.2. Bölgelere Göre Standart Üzüm Çeşitleri
MARMARA BÖLGESİ
Sofralık Çeşitler
Amasya Beyazı, Alphonse Lavallée, Alpehlivan, Cardinal, Çavuş,
Değirmendere Siyahı, Erenköy Beyazı, Edincik Karası, Hafızali,
Hacıbalbal, Hacıoğlu Siyahı, Hamburg Misketi, İtalia, Kozak Beyazı,
Kozak Siyahı, Muscat Reine des Vignes, Müşküle, Razakı.
Şaraplık ve Şıralık Çeşitler
Adakarası, Beylerce, Clairette, Cinsaut, Gamay, Karalahana, Karasakız,
Papazkarası, Pinot Chardonnay, Pinot noir, Riesling, Semillon, Vasilaki,
Yapıncak.
EGE BÖLGESİ
Sofralık Çeşitler
Alphonse Lavallée, Cardinal, Hamburg Misketi, İtalia, Kozak Beyazı,
Kozak Siyahı, Muscat Reine des Vignes, Razakı, Osmancık, Pek, Pembe
Çekirdeksiz, Pembe Gemre, Perlette, Sultani Çekirdeksiz, Yuvarlak
Çekirdeksiz.
Şaraplık ve Şıralık Çeşitler
Alicante Bouschet, Cabernet Sauvignon, Carignane, Çalkarası, Merlot,
Semillon.
Kurutmalık Çeşitler
Sultani Çekirdeksiz, Yuvarlak Çekirdeksiz.
KARADENİZ BÖLGESİ
Sofralık Çeşitler
Çavuş, Hafızali, Hamburg Misketi, Kömüş Memesi.
Şaraplık ve Şıralık Çeşitler
Boğazkere, İzabella, Narince, Öküzgözü.
İÇ ANADOLU BÖLGESİ
Sofralık Çeşitler
Alphonse Lavallée, Çavuş, Hafızali, Hamburg Misketi, Muscat Reine des
Vignes, İtalia, Razakı, Gül Üzümü, kadın Parmağı, Parmak.
Şaraplık ve Şıralık Çeşitler
Akdimrit, Emir, Hasandede, Kalecik Karası, Karadimrit, Papazkarası.
Kurutmalık Çeşitler
Akdimrit, Karadimrit, Besni.
AKDENİZ BÖLGESİ
Sofralık Çeşitler
Alphonse Lavallée, Muscat Reine des Vignes, İtalia, Razakı, Adakarası,
Cardinal, Hönüsü, Işıklı, Pance Page Rankingécose, Perlette, Perle de
Csaba, Tarsus Beyazı, Yıldız.
Şaraplık ve Şıralık Çeşitler
Burdur Dimriti, Dökülgen, Kabarcık, Sergi Karası.
GÜNEYDOĞU ANADOLU BÖLGESİ
Sofralık Çeşitler
Ağ besni, Dımışkı, Hönüsü, Tahannebi.
Şaraplık ve Şıralık Çeşitler
Boğazkere, Dökülgen, Horozkarası, Kabarcık, Öküzgözü, Rumi, Sergi
karası.
Kurutmalık Çeşitler
Besni
DOĞU ANADOLU BÖLGESİ
Sofralık Çeşitler
Karaerik, Tahannebi, Şilfoni.
Şaraplık ve Şıralık Çeşitler
Boğazkere, Kabarcık, Narince, Öküzgözü.
Kurutmalık Çeşitler
Besni
1.3. Bazı Standart Üzüm Çeşitlerinin Tanıtımı
ÇAVUŞ :Türkiye'nin her yerinde rastlanmakla beraber daha ziyade Marmara
Bölgesinde ve Bozcaada'da geniş olarak yetiştirilmekte olan erkenci
sofralık bir çeşittir. Tanesinin gevrek sulu ve hoş aromalı olması,
çekirdeklerinin kolay ezilmesi nedeniyle çok sevilen bir çeşittir. Tek
kusuru fizyolojik dişi çiçekli olması ve dölleyici bir çeşide ihtiyaç
göstermesidir. Kara sakız, Hacıbalbal ve Hamburg Misketi çeşitleri
dölleyici olarak kullanılmaktadır. Omcalar kuvvetli gelişir, iri taneli,
verimli bir çeşittir. Kısa budanır. İnce kabuklu ve beyaz renklidir.
HAFIZALİ: Trakya Bölgesinin en yaygın sofralık beyaz çeşididir.Balkan
ülkeleri ve İtalya'da çok yetiştirilir. Omcaları iyi gelişir ve
verimlidir. Kısa veya karışık budanır. Orta Anadolu'da da iyi sonuç
vermektedir. Orta kalın kabuklu ve beyaz renklidir.
MÜŞKÜLE: İznik ve Geyve civarında yetiştirilen son turfanda sofralık bir
çeşittir. Omcaları kuvvetli gelişir. Kordon şeklinde terbiye
edildiğinde iyi ve kaliteli ürün alınmaktadır. Kısa budanır. Omcaların
üzerinde bekletilerek veya soğuk hava depolarında muhafaza edilerek
pazar süresi uzatılmaktadır. İhraçlık çeşitlerimizden biridir. Kalın
kabuklu ve beyaz renklidir.
RAZAKI :
Ülkemizin hemen hemen her bağ bölgesinde Razakı adıyla bilinen
gösterişli, yol ve muhafazaya uygun bir sofralık çeşittir. Verimli bir
çeşit olup karışık budanır. İnce kabuklu ve beyaz renklidir.
TARSUS BEYAZI :Adana ve Mersin civarında geniş olarak üretilen, piyasaya
erken çıkan yerli üzümdür. Omcaların gelişmesi ve verimi iyidir. Kısa
budanır. Biraz bekletilince tanelenme yapar. Bu özelliği sofralık
karakterini olumsuz yönde etkilemektedir. Erkenci olması nedeniyle bir
miktar ihraç edilmektedir. Kalın kabuklu ve beyaz renklidir.
TAHANNEBİ:Güneydoğu'nun en erkenci çeşididir. Verimi ve gelişmesi
iyidir. Karışık budanır. Fizyolojik dişi çiçeklidir. Bu nedenle babalık
çeşide ihtiyaç gösterir. Kabarcık ve Sergi Karası dölleyici olarak
kullanılmaktadır. İnce kabuklu ve beyaz renklidir.
ALPHONSE LAVALLÉE :Koyu mor renkli, iri taneli, gösterişli, yola
dayanıklı, pazar değeri yüksek sofralık bir çeşittir. Kuvvetli ve
verimli taban topraklara uygundur. Kısa budanır. Kordon terbiye
sistemiyle iyi sonuç verir. Kalın kabuklu ve siyah-mor renklidir.
CARDİNAL :Çok iri taneli ve salkımlı erkenci sofralık bir çeşittir. Son
yıllarda Akdeniz, Ege ve Marmara Bölgelerinde süratle yayılmıştır.
Omcaları kuvvetli gelişir. Verimi çok iyidir. Kısa budanmalıdır. Kordon
terbiye sistemleri önerilir. Çiçekten önce somak seyreltmesi, kaliteyi
artırır. Sıcak yerlerde güneş yanığı, taban yerlerde tane çatlaması
görülebilir. Orta kalın kabuklu ve kırmızı renklidir.
YUVARLAK ÇEKİRDEKSİZ :Ege bölgesi bağlarının yarıdan fazlasını teşkil
eden çekirdeksiz üzümlerin %90'nı bu çeşit oluşturur. Çok kaliteli
kehribar sarısı renkte kuru üzüm elde edilir ve çoğu ihraç edilir.
Sofralık olarak değerlendirilen ve aranan bir çeşittir. Kendine has
karamelize bir lezzeti vardır. Çekirdeksiz olduğundan taneleri küçüktür
ve pazara ulaşıncaya kadar tanelenme yapar. Hormon uygulanması, bilezik
alma ve salkım seyreltmesi yapılarak tane irileştirilebilir. Uzun budama
gereklidir. İnce kabuklu ve beyaz renklidir.
DÖKÜLGEN :Güneydoğu Anadolu ve Akdeniz bölgelerinde yetiştirilen çok
verimli bir çeşittir. Orta kalitede sofra şarabı verir. Daha çok şıralık
olarak yetiştirilir. Karışık budanır. Güneydoğu da Hönüsü çeşidinin
dölleyicisi olarak kullanılmaktadır. Sek ve likör şarabı yapılır. Şarabı
altın sarısı renkte, kuru madde ve gliserince zengindir. Alkol derecesi
%11-13 arasında değişir. Genel asidi 4 gr/L. civarında olup, biraz
düşüktür. Kabarcık veya Hasandede şarabı ile karıştırılarak paçal da
yapılmaktadır. Orta kalın kabuklu ve beyaz renklidir.
EMİR :Nevşehir, Kırşehir, Kayseri ve Niğde çevresinde yetiştirilen, Orta
Anadolu'nun kaliteli şaraplık çeşididir. Sek şarabı yapılır. Alkol
derecesi %10-11 asidi 5-6 gr/L. civarındadır.Kuru madde ve pH' sı kalite
şaraplar için belirlenmiş sınırdadır. Omcaları iyi gelişir. Kısa veya
karışık budanan verimli bir çeşittir. Orta kalın kabuklu ve beyaz
renklidir. Kapadokya bölgesinin (Nevşehir, Kırşehir, Kayseri, Niğde )
suyu bol olan bir üzüm çeşididir. Adını hükümdarların özel şarabı
olmasından ötürü emirlerden almıştır. Özellikle Hititler ve Romalılar
döneminde büyük değer kazanan Emir üzümü bölgede geniş alanlara
yayılmıştır. Bazı dönemlerde bölgedeki şaraplık çeşitler yerine sofralık
üzüm çeşitlerini yerleştirmeye yönelik çalışmalar olmuş ise de,
bölgenin toprak yapısı ve ikliminin kaliteli sofralık üzüm yetiştirmeye
uygun olmaması nedeniyle başarısız olunmuştur. Son derece zarif bünyeli
ancak dolgun gövdeli şarap verir. Sek şarap yapımında kullanılır. Emir
üzümünden üretilen şaraplar yeşil sarı ya da açık sarı olur.Kapadokya
bölgesinin (Nevşehir, Kırşehir, Kayseri, Niğde ) suyu bol olan bir üzüm
çeşididir. Adını hükümdarların özel şarabı olmasından ötürü emirlerden
almıştır. Özellikle Hititler ve Romalılar döneminde büyük değer kazanan
Emir üzümü bölgede geniş alanlara yayılmıştır. Bazı dönemlerde bölgedeki
şaraplık çeşitler yerine sofralık üzüm çeşitlerini yerleştirmeye
yönelik çalışmalar olmuş ise de, bölgenin toprak yapısı ve ikliminin
kaliteli sofralık üzüm yetiştirmeye uygun olmaması nedeniyle başarısız
olunmuştur. Son derece zarif bünyeli ancak dolgun gövdeli şarap verir.
Sek şarap yapımında kullanılır. Emir üzümünden üretilen şaraplar yeşil
sarı ya da açık sarı olur.
NARİNCE : Tokat ve Amasya yöresinde bağların %80-90'nı bu çeşitten
kurulmuştur. Yerli çeşitlerimiz arasında en kaliteli sek ve dömisek
şarap yapılan çeşitlerden birisidir. Verimli bir çeşittir. Kısa veya
karışık budanır. Sek şarabın alkol derecesi %11-13 arasında, asidi 6-7
gr/L civarındadır. Sek şarapları gibi, dömisek şarapları da kimyasal
bileşim ve aroma maddeleri bakımından iyi ve kaliteli olmaktadır. Orta
kalın kabuklu ve beyaz renklidir.
İç kuzey Anadolu'da Tokat yöresinde üretilen bir beyaz üzüm çeşididir.
Karadeniz kıyısına yakın dağların güneyindeki yaylada yetişir.Bu bağlık
bölge Yeşilırmak boyunca devam eder. Burada genelde karasal iklim vardır
ve bağlar ortalama 500 m.yükseklikte bulunur. Narince adı, ince
kabuğundan kaynaklanıyor olabilir.Nefis bir aroması vardır. Dömisek
şaraplarda çok iyidir. Yıllandırmaya ve meşe fıçıda bekletmeye uygun
ender beyaz üzüm türlerinden biridir.
SEMİLLON ünyaca meşhur şaraplık bir çeşittir. Şarabında incir aroması
vardır. Sıcak yerde yetiştirilirse mükemmel kalitede tatlı şarap verir.
Yurdumuzda yaygın olarak Tekirdağ yöresinde yetiştirilmektedir. Sek
şarabı yapılmaktadır. Ege veya Güneydoğu Anadolu'da yetiştirildiğinde
kaliteli tatlı şarap verebilir. Erken olgunlaşan verimli bir çeşittir.
Kısa ve karışık budanır. Uzun budandığında daha fazla ürün almak
mümkündür. Şarabı dolgundur, oksidasyona kısmen dayanıklıdır ve 1-1,5
yılda şişeleme olgunluğu kazanır. Orta kalın kabuklu ve beyaz renklidir.
CABERNET SAUVİGNON : Çok kaliteli şaraplık bir çeşittir. Şaraplarında
karakteristik tat, buke, alkol-asit dengesi ve renk mükemmeldir.
Dünyanın en iyi kırmızı şaraplık çeşitlerinden birisidir. Tane tutumu
seyrek ve gayri mütecanis olduğundan verimi az ve gelişmesi orta bir
çeşittir. Karışık budama gerektirir, serin bölgelere iyi adapte olur.
Tekirdağ yöresine iyi uyabilir. Verimi az ve salkımları gayri mütecanis
olduğundan yurdumuzda arzu edilen düzeyde yetiştirilmemektedir. Kalın
kabuklu ve siyah renklidir.
KALECİK KARASI rta Anadolu, Ankara, Kalecik ve Kırıkkale dolaylarında
yetiştirilen çok kaliteli sek şarap yapılan bir çeşittir. Dolgun bukeli
ve dengeli şarap verir. Orta Anadolu'nun en kaliteli siyah şaraplık
çeşididir. Verimi iyidir ve karışık budanır. Şarabında %12-13 alkol, 5-7
gr/L. toplam asit ve 23-24 gr/L. şekersiz kuru madde vardır. Kalın
kabuklu ve siyah renklidir.
ÖKÜZGÖZÜ :Tek başına şarabının toplam asidi yüksek, alkolü az olmasına
rağmen, dolgun bukeli kaliteli ve kendine has aromalı şarap veren bir
çeşittir. Boğazkere çeşidinin şekeri daha yüksek olduğundan
Öküzgözü-Boğazkere 2:1 oranında paçal yapılmaktadır. Bu paçal şarabın
alkol derecesi %12-13, toplam asidi 5-6 gr/L. ve şekersiz kuru maddesi
22-24 gr/l. olup dengeli ve dolu bir yapıdadır. Karışık budanır, orta
verimliktedir. Orta kalın kabuklu ve siyah renklidir. Elazığ,
Malatya'nın Arapgir ilçesi ve Tunceli yörelerinde yetiştirilen bir
şaraplık üzümdür.Bu bölgenin tarihsel coğrafyasına bakıldığında birçok
köyün 20. yüzyıl başı ve Cumhuriyetin ilk yıllarına kadar Ermeniler
tarafından iskan edildiği görülür. Yoğun ermeni göçleri sonucu gerek
köylerin boşalması gerekse müslüman nüfusun şaraplık üzüme dinsel
nedenlerden dolayı uzak durması ve daha sonrasında bölgeden başta
İstanbul olmak üzere büyük şehirlere göç yaşanması sonucunda genç
nüfusun azalması gibi nedenlerle bu üzümün miktarında ve kalitesinde
ciddi gerilemeler olmuştur. Ancak son yıllarda bazı devlet ve özel
kuruluşların çabaları ve şaraplık üzümün katma değerinde meydana gelen
artış sonucu Öküzgözü'nün üretimi artmaya başlamıştır.
Öküzgözü üzümünün yetiştirildiği bölge yaklaşık 1000 metre yüksekliğnde
dağlarla çevrili bir bölgedir. Dağların arasından , dar ve uzun vadiler
oluşturarak akan ve daha sonra Fırat nehriyle birleşen dere ve çayların
yarattığı mikroklima sonucu bölgesel iklim yumuşaması olmakta ve bu
değerli üzümün yetişmesi için ideal koşullar oluşmaktadır. Ayrıca son
yıllarda bölgede inşa edilen barajların göllerinin ( Keban barajı ve
Karakaya barajı ) iklimi yumuşatması sayesinde bu üzümün yetişme alanı
genişlemiştir. Öküzgözü, etli ,sulu ve iri taneli bir üzümdür. Adı
,büyüklüğünden gelmektedir. Sofralık olarak da bölge halkı tarafından
değerlendirilmekte, ayrıca kurutulup satılmaktadır. Şarap yapımına son
derece uygun bir üzümdür. Ancak bu üzüm çoğunlukla yalnız olarak değil,
Boğazkere ile kupaj yapılarak şarap olmakta ve bu şaraplar piyasanın
genelde en aranan şarapları olmaktadır. Monosepaj olarak da
kullanılmakta ve vanilya,siyah frenk üzümü, böğürtlen , kiraz aromaları
hissedilen şaraplar üretmektedir. Yıllanmaya son derece uygun
şaraplardır. Önemli Öküzgözü şarabı markaları , Kulüp Öküzgözü, Kocabağ
Öküzgözü ( Kapadokya yöresinin bir üretici firması ), Turasan Öküzgözü,
Cankara Öküzgözü #8216;dür.
SERGİ KARASI :Gaziantep bölgesinin kırmızı şaraplık üzüm çeşididir.
Şarabı orta kalitede koyu kırmızı renkte ve alkol derecesi %11-14, genel
asidi 5 gr/L ve şekersiz kuru maddesi 28-29 gr/L civarındadır. Tanesi
fazladır. Eskitildiğinde iyi bir buke kazanır. Gelişmesi kuvvetli,
verimi iyidir. Karışık budanır. İri taneli ve gösterişli olduğundan
sofralık ve kurutmalık olarak da değerlendirilmektedir. Orta kalın
kabuklu ve siyah renklidir.
BESNİ:Güneydoğu'nun en önemli kurutmalık çeşitlerinden birisidir.
Omcalarının gelişmesi ve verimi çok iyidir. Sofralık olarak da
kullanılır. Karışık budanır. İnce kabuklu ve beyaz renklidir.
SULTANİ ÇEKİRDEKSİZ:Yuvarlak çekirdeksizle birlikte Ege Bölgesi
bağlarının yarıdan fazlasını oluşturan, dünyaca meşhur mükemmel kaliteli
kurutmalık bir çeşittir. Sofralık olarak da değerlendirilmektedir. Bu
durumda tanelerinin irileşmesi için hormon atılır, bilezik alınır ve
çilkim seyreltmesi yapılır. Tanelerin salkıma bağlantıları zayıf
olduğundan pazara ulaşıncaya kadar tanelenme yapar. Omcaları kuvvetli
gelişir. Bu yüzden budamada fazla göz bırakılmalıdır. Karışık budanır.
İnce kabuklu ve beyaz renklidir.Etli, az asitli çekirdeksiz beyaz
üzümdür.Aslında sofralık ve kurutmalık olarak tüketilir. Tadının ne
kadar güzel olduğu isminden bellidir.' Sultanların ağzına layık'
anlamındadır.Yetişme alanı Ege Bölgesi olup, Manisa ovası ve daha
güneyde Denizli'nin Çal platosu'dur. Sultaniye üzümü son yıllarda
Kapadokya'nın Emir üzümüyle kupe edilerek başarılı sonuçlar vermiştir.
Emir gibi yine İç Kuzey Anadolu Bölgesi'nin yerel üzümü olan Narince
üzümüyle de sonyıllarda karıştırılmakta ve oldukça başarılı sonuçlar
elde edilmektedir.Kavaklıdere'nin Sultaniye-sek ve Doluca'nın
Angora-Beyaz şarapları çok başarılı Sultaniye örnekleridir. Ayrıca
Kavaklıdere'nin Çankayave Doluca'nın Villa Doluca- Beyaz şaraplarında
Emir üzümüyle karıştırılarak kullanılır.Yoğun konsantre aromalı Sutaniye
özellikle tatlılarla,pastalarla ve meyvelerle soğutularak içilebilir.
Ayrıca iyi bir aperitif olabilir.
HAMBURG MİSKETİ.Hem sofralık hem de şaraplık olarak değerlendirilen
kokulu bir çeşittir. Yaygın olarak Marmara ve Orta Anadolu Bölgesi'nde
yetişir. Omcaları kuvvetli gelişir, verimi iyidir. Kısa veya karışık
budanır. Orta kalın kabuklu ve siyah renklidir
HASANDEDE:Ankara, Çorum ve Çankırı yöresinde yetiştirilen bir çeşittir.
Orta Anadolu'da yapılan beyaz şarapların çoğu bu çeşidin şarabıdır.
Tatlı doyumlu ve kendine özgü aromalı olması nedeniyle sofralık olarak
da kullanılır. Kısa budanır. Sek ve dömisek şarabı yapılır. Sek
şarapları sofra şarabı niteliğinde orta kalitededir. Alkol derecesi % 12
dolayında, toplam asidi beyaz şaraplar için gerekenden biraz düşüktür.
Orta kalın kabuklu ve beyaz renklidir.
İZABELLA:Karadeniz sahil kesiminde özellikle Samsun'dan Rize'ye kadar,
ağaçlara sarılmış olarak en fazla rastlanan bir çeşittir. Mantari
hastalıklara dayanıklıdır. Tane sıkıldığında içi bütün olarak fırlar.
Ekşi ve çilek kokulu bir üzümdür. Esas olarak şıralık olmasına rağmen
Karadeniz Bölgesinde sofralık olarak değerlendirilmektedir. Kalın
kabuklu ve siyah renklidir.
YALOVA İNCİSİ:Ege ve Akdeniz Bölgesi'nde yetiştirilen, ıslah çalışmaları
sonucu elde edilmiş yeni bir çeşittir.Sofralık olup, erkencidir.
Taneleri beyaz renkli, oval ve iridir. Kısa budanmalıdır.
ATA SARISI :Ege ve Akdeniz Bölgesi'nde yetiştirilen beyaz sofralık, çok
iri, yuvarlak taneli, kısa budama orta mevsimde olgunlaşan bir
çeşittir.Kısa budanmalıdır.
TRAKYA İLKEREN :
Siyah renkli, çekirdekli, erkenci, sofralık olarak tüketilen, örtü altı
yetiştiriciliğine uygun özellik gösteren, Marmara, Ege, Akdeniz
Bölgesi'nde yetiştirilen, yuvarlak ve orta büyüklükte taneleri olan bir
çeşittir
